Phó Tổng Thống Joe Biden gặp Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng tại Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ ngày 7 tháng 7, 2015. (U.S. State Department Photo/ Public Domain)

Bài NGUYỄN HỒNG HẢI

Ngày 28/8, Tòa Bạch Ốc thông báo Tổng Thống Joe Biden sẽ thăm Việt Nam hai ngày Chủ Nhật 10/9 và thứ Hai 11/9. Bà phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Việt Nam ngay lập tức xác nhận và nhấn mạnh chuyến thăm là theo lời mời của Tổng Bí Thư Đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng.

Theo tuyên bố, Tổng Thống Biden “sẽ gặp Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng và các lãnh đạo chủ chốt khác để thảo luận các cách thức hợp tác sâu sắc hơn nữa.” Mặc dù điều này không được đề cập trong tuyên bố, nhưng người ta hy vọng rằng Biden và Trọng sẽ chính thức tuyên bố nâng cấp quan hệ song phương đã được mong đợi từ lâu lên “đối tác chiến lược,” thậm chí là “đối tác chiến lược toàn diện,” cấp cao nhất trong hệ thống cấp bậc ngoại giao của Việt Nam.

Chuyến thăm Việt Nam của ông Biden đã được cả hai bên bàn tính từ năm 2021, và có nhiều khả năng xảy ra hơn sau cuộc điện đàm “thành công” giữa ông Biden và Trọng vào tháng Ba năm nay, sau đó là chuyến thăm của Ngoại Trưởng Anthony Blinken tới Hà Nội vào tháng Tư, và Chủ Tịch Ban Đối Ngoại Trung Ương Đảng CSVN Lê Hoài Trung tới Washington vào tháng Sáu. Các cuộc thảo luận trong vài tháng qua tập trung vào việc liệu Biden hay Trọng sẽ tới quốc gia của phía bên kia. Bây giờ thì rõ ràng vấn đề đã được giải quyết.

Có năm lý do cho thấy chuyến thăm Hà Nội dài một ngày rưỡi của ông Biden là một chiến thắng cho chính quyền của ông.

Thứ nhất, trong khi chế độ chính trị do Đảng Cộng Sản Việt Nam cai trị đặt Trọng là người lãnh đạo cao nhất của nhà nước, ông ta chỉ nắm một trong bốn vị trí quyền lực nhất, thường được gọi là “tứ trụ,” ba chức vụ kia là chủ tịch nước, thủ tướng, và chủ tịch quốc hội. Về lý thuyết, quyền lực được chia đều cho bốn người này. Vì vậy, việc ông Biden gặp “tứ trụ” tại Hà Nội ngầm hàm ý tầm quan trọng của chuyến thăm cho Đảng CSVN. Ông Biden sẽ được Chủ Tịch Nước Võ Văn Thưởng và Chủ Tịch Quốc Hội Vương Đình Huệ chào đón. Cả hai ông này đều có thể thay thế Trọng vào kỳ Đại Hội Đảng lần thứ 14 năm 2025. Ngoài việc phản ánh tầm quan trọng của chuyến thăm của ĐCSVN, cuộc gặp gỡ với hai ứng cử viên cho vị trí cao nhất của đảng này sẽ giúp ông Biden tạo dựng mối quan hệ cá nhân với họ trong 5 năm tới nếu ông tái đắc cử vào năm tới.

Thứ hai, hai nhiệm kỳ của chính quyền Obama từ 2008 đến 2016 đã để lại ba cột mốc quan trọng nhất trong quan hệ Mỹ-Việt cho đến nay. Dấu mốc đầu tiên là việc nâng quan hệ song phương lên mức đối tác toàn diện nhân chuyến thăm của Chủ Tịch Nước CSVN Trương Tấn Sang tới Washington năm 2013. Dấu mốc thứ hai là lời mời Trọng tới Tòa Bạch Ốc vào năm 2015, người đứng đầu Đảng Cộng Sản Việt Nam đầu tiên đến thăm Washington. Với tư cách là phó tổng thống, ông Biden đã có cơ hội phát triển mối quan hệ cá nhân với Trọng khi ông chủ trì bữa tiệc trưa cho vị khách này. Cột mốc thứ ba là việc dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm bán vũ khí cho Việt Nam, đánh dấu việc bình thường hóa hoàn toàn quan hệ ngoại giao giữa hai cựu thù. Ông Obama công bố dỡ bỏ lệnh cấm trong chuyến thăm Việt Nam ba ngày vào tháng 5, 2016.

Với tư cách là tổng thống, giờ  đây ông Biden có cơ hội khắc tên mình vào lịch sử quan hệ Mỹ-Việt bằng cách một lần nữa nâng cấp quan hệ song phương lên quan hệ đối tác chiến lược hoặc chiến lược toàn diện. Ông dự kiến ​​sẽ cùng với Bill Clinton và Obama trở thành hai cựu tổng thống của đảng Dân chủ đã có những bước đột phá trong quan hệ giữa Mỹ và Việt Nam.

Thứ ba, thăm Việt Nam ngay sau khi tham dự Hội Nghị Thượng Đỉnh G-20 ở Ấn Độ là một quyết định thông minh xét từ góc độ chiến lược. Dành cho vị tổng thống 81 tuổi, chuyến bay xuyên Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương từ Đông sang Tây và dừng chân ở trung tâm khu vực để thăm chính thức một trong những quốc gia được coi là một trong những quốc gia hợp tác quan trọng nhất của Hoa Kỳ, trong chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của chính quyền Biden, gửi đi một thông điệp rõ ràng rằng Mỹ vẫn cam kết liên kết quyền lợi của Hoa Kỳ với khu vực, gồm cả Đông Nam Á. Điều này rất có ý nghĩa trước những lo ngại được bày tỏ về cam kết của Hoa Kỳ với Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) sau khi có thông tin xác nhận rằng ông Biden sẽ không tham dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN vào tuần này tại Jakarta.

Thứ tư, Mỹ và Việt Nam đang kỷ niệm 10 năm quan hệ hợp tác toàn diện, một cột mốc đáng chú ý trong quan hệ song phương ghi nhận những đóng góp của Tổng Thống Biden trong vai trò phó tổng thống vào thời điểm đó. Năm nay không phải là lý do duy nhất khiến đây là thời điểm thích hợp để hai nước nâng cấp quan hệ. Năm tới, cả Biden và Trọng sẽ rất bận rộn với chính trị trong nước. Tổng Thống Biden sẽ tham gia vào chiến dịch tái tranh cử, trong khi Trọng, với tư cách là người đứng đầu ĐCSVN, sẽ bận rộn chuẩn bị cho Đại Hội Toàn Quốc lần thứ 14 của đảng, dự kiến ​​được tổ chức vào năm 2025. Đặc biệt, ông sẽ được giao nhiệm vụ quyết định ai sẽ là người kế nhiệm ông làm tổng bí thư. Do tình trạng sức khỏe yếu nên ông Trọng phải hủy chuyến thăm Washington theo kế hoạch từng có vào năm 2019, việc nâng cấp quan hệ trong năm nay cũng có ý nghĩa hơn là chờ đợi.

Do đó, nếu không có chuyến thăm từ hai phía từ nay đến cuối năm nay thì khó có chuyến thăm cho đến khi hai nước có ban lãnh đạo mới vào năm 2025. Sẽ thật đáng tiếc nếu hai nước bỏ lỡ cơ hội này, cơ hội nâng tầm quan hệ lên tầm chiến lược dựa trên thiên thời, địa lợi, và nhân hòa, trích dẫn một câu nói phổ biến của người Việt Nam.

Cuối cùng, việc nâng cấp quan hệ được công bố tại Hà Nội sẽ có ý nghĩa chiến lược. Chuyến thăm của Tổng Thống Biden sẽ thu hút sự chú ý lớn của dư luận và truyền thông Việt Nam, Hoa Kỳ và khu vực so với chuyến thăm Washington của ông Trọng. Khi ở Hà Nội, hình ảnh của Biden sẽ in sâu trong tâm trí người dân Việt Nam như những người tiền nhiệm. Hơn nữa, việc Hoa Kỳ cho phép nâng cấp ngoại giao được thực hiện tại Hà Nội là một cử chỉ tuyệt vời, vì mối quan hệ đối tác toàn diện đã được công bố tại Washington.

Chuyến thăm của Tổng Thống Biden sẽ càng đẹp hơn nếu ông có thể ở Hà Nội lâu hơn một chút, nơi ông có thể đi dạo quanh Hồ Hoàn Kiếm và ghé vào một quán ăn ven đường để thưởng thức hương vị địa phương, như ông Obama đã làm cách đây 7 năm. Tuy nhiên, chỉ riêng chuyến thăm Hà Nội của ông đã được coi là một thời khắc lịch sử và thắng lợi cho quan hệ Mỹ-Việt.

(Tiến Sĩ Nguyễn Hồng Hải là giảng viên cao cấp về chính trị, thay đổi xã hội và quan hệ quốc tế tại Đại Học VinUniveristy, Việt Nam. Bài viết này đã được đăng báo mạng The Diplomat ngày 6 tháng 9, 2023)